Impact meten startersgids [2024]

Als sociale organisatie streef je een sociaal doel na. Jullie willen samen met collega’s, leden en/of vrijwilligers een bijdrage leveren aan de maatschappij. Jullie willen, met andere woorden, een positieve impact maken.

Die impact is de essentie van jullie organisatie. Dit is het doel waar jullie als organisatie je dagelijks voor inzetten. Het kan dan ook erg waardevol zijn om die impact helder te formuleren, te meten en uiteindelijk te communiceren. Het formuleren, meten en communiceren is in een notendop waar impact management over gaat.

Impact management kan sociale organisaties (groot en klein) een aantal voordelen opleveren:

• Je kunt beslissingen maken op basis van echte cijfers en bevindingen.
• Je kunt financiers en andere stakeholders inzicht geven in jullie meetbare impact.

Zonder impact management stuur je op aannames en deze aannames communiceer je naar je stakeholders. Impact management biedt je de mogelijkheid om die aannames te onderzoeken.

Zoals de term management al doet vermoeden is impact management geen eenmalige actie. Het is een doorlopend proces. Het begint met een planning, gevolgd door het uitvoeren en het evalueren. Om vervolgens aan de hand van hetgeen is geleerd weer een planning te maken.

Wat is impact

Impact maken is inmiddels een heuze modeterm en omdat de term zo vaak de reveu passeert is het eenvoudig om voorbij te gaan aan wat de term ‘impact maken’ eigenlijk betekent.

De omschrijving Deccos hanteert is:

De impact die je maakt zijn de effecten die aan de activiteiten van je onderneming kunnen worden toegeschreven.

De sleutelterm in deze zin is ‘toegeschreven’. De essentie van impact maken is dat de effecten die jouw activiteiten hebben op jouw doelgroep daadwerkelijk aan jouw organisatie kunnen worden toegeschreven. In een mooi woord heet dit ‘attributie’ en dat is een van de kernconcepten van impact management.

Impact strategie

Om impact management handen en voeten te geven moet er een plan worden gemaakt. Dit plan is de impact strategie. In deze strategie bepaal je:

• Waarom je gaat meten (de context)?
• Wat je gaat meten (het veranderplan of Theory of change)?
• Hoe je gaat meten (het meetplan)?
• Wanneer je gaat meten (het projectbeheer)?
• Hoe communiceer je dat allemaal?

De impact strategie is geen eenmalige invuloefening. Het is een doorlopend proces dat continu aan verandering en nieuwe inzichten onderhevig is.

De context

In de context van de impact strategie gaan we onderzoeken waarom we in de eerste plaats onze impact willen meten.

• Wat is eigenlijk het probleem (probleemanalyse)?
• Voor wie is het een probleem (stakeholders)?
• Hoe wil je een bijdrage zijn aan dit probleem (impact doelen stellen)?

Probleemanalyse

Als sociale organisatie wil je een maatschappelijk probleem oplossen. Aangezien dit maatschappelijke probleem zo essentieel is voor een sociale organisatie is het belangrijk om het probleem helder voor ogen te hebben. Dat geeft inzicht in de aard van het probleem en geeft richting aan de oplossing die jullie als organisatie willen aandragen.

Stakeholders

Je stakeholders zijn de personen en organisaties die direct worden beïnvloed door de activiteiten van jouw sociale organisatie. Die beïnvloeding kan zowel positief als negatief zijn.

Voorbeelden van stakeholders zijn:

• Jouw doelgroep
• Financiers en investeerders
• Gemeenten en andere overheden
• Klanten

Wanneer je een helder beeld hebt van je stakeholders weet je wie door jouw organisatie beïnvloed worden (positief en negatief) en welke mensen en organisaties relevant zijn om op de hoogte te houden van jullie impact.

Ook voor je eigen impact strategie is het handig om een beeld te hebben van je stakeholders. Impact management is niet iets dat je in isolatie kunt doen. Om echt een helder beeld te krijgen van je probleemanalyse, je doelstellingen en vrijwel alle andere aspecten van het impact management proces is het belangrijk om je stakeholders te betrekken.

Impact doelen stellen

De impact doelen zijn de reden waarvoor jij en je team ‘s ochtends uit bed komen om aan je sociale onderneming te werken.

Het zijn de oplossingen op het probleem uit de probleemanalyse waar jullie als sociale organisatie toegewijd aan werken.

Alhoewel het vaak over grote maatschappelijke onderwerpen gaat is het belangrijk om concreet te blijven en de doelen zo dicht mogelijk binnen jullie eigen invloedssfeer te houden (attributie).

Bij het stellen van een impact doel is het relevant om de volgende vragen te stellen:

• Is het doel concreet?
• Is het doel meetbaar en hebben jullie hier een directe invloed op?
• Is het doel realistisch en haalbaar (dat kan volgende week zijn of over tien jaar)?

Doelgroep bepalen

Je doelgroep is de stakeholder op wie je het meest directe invloed hebt. De doelgroep is in een later stadium van het impact management proces het onderwerp van je impact onderzoek. Het is dus belangrijk om helder te hebben wie je doelgroep is. Soms is dat rechttoe rechtaan, zoals bij een organisatie die nieuwkomers helpt. Soms is dat echter minder voor de hand liggend, zoals wanneer je bijvoorbeeld ondersteunende diensten levert aan bedrijven die mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt ondersteunen. Je doelgroep is dan de bedrijven en niet de mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.

Als je gaat onderzoeken wat je impact is ga je de effecten bijhouden die je activiteiten hebben op je doelgroep. Je doelgroep is de groep mensen of bedrijven waar je je activiteiten (diensten en/of producten) aan aanbiedt.

Veranderplan of Theory of Change (TOC)

In het veranderplan onderzoek je wat je gaat meten. De hoofdrolspelers uit het veranderplan zijn het impact doel en de activiteiten die jullie uitvoeren om dit doel te bereiken.

In het veranderplan onderzoek je:

• Welke impact je hoopt te maken op je doelgroep.
• Welke impact je hoopt te maken op de bredere maatschappij.
• Welke aannames je doet bij het vaststellen van je veranderplan.
• Welke externe factoren van invloed zijn op je veranderplan.
• Welke activiteiten je uitvoert om het impact doel te realiseren.
• Welke outputs je bij wilt houden (bijvoorbeeld het aantal deelnemers aan een cursus).
• Wat de effecten zijn van die outputs op de doelgroep.

Wanneer je een helder beeld hebt van je veranderplan heb je een goed uitgangspunt voor je meetplan. Voordat ik inga op het meetplan loop ik eerst de verschillende facetten van het veranderplan bij langs.

Impact op de doelgroep

De impact op je doelgroep zijn de positieve effecten die je met jullie activiteiten (diensten en/of producten) wilt hebben op je doelgroep. Deze impact moet concreet en meetbaar zijn. Ook moet de impact zoveel mogelijk op jullie activiteiten kunnen worden toegeschreven (attributie).

Impact op de maatschappij

Als sociale organisatie hoop je niet alleen een effect bij je stakeholders te bereiken, maar ook op de bredere maatschappij. Of anders gezegd: de maatschappij is ook een van jullie stakeholders.

Bij het bepalen van jullie impact op de maatschappij is het minder relevant dat de impact concreet en meetbaar is. Het gaat vaak om bredere maatschappelijke effecten.

Aannames

De aannames zijn de zaken die noodzakelijk zijn om je impact doel te bereiken, maar waarvan je slechts aanneemt dat ze kloppen.

Het geeft helderheid om inzicht te hebben in je aannames, omdat dit je een completer beeld geeft van de verschillende aspecten van je veranderplan en het je een richting geeft om naar te kijken wanneer er minder impact wordt behaald dan jullie wensen.

Externe factoren

De meeste sociale organisaties bevinden zich in een omgeving die constant in beweging is. Naast de activiteiten van jouw sociale organisatie zijn er vaak nog andere factoren die invloed hebben op een positieve of negatieve impact op je doelgroep.

Het geeft inzicht om deze externe factoren in beeld te hebben. Dan kun je beter inschatten welke positieve impact je op je eigen conto bij kunt schrijven en welke stromingen je tegenwerken om je impact doel(en) te bereiken.

Activiteiten

De activiteiten in het veranderplan zijn de diensten of producten die jouw organisatie aanbiedt aan jouw doelgroep. Dit zijn niet altijd diensten of producten waar je doelgroep voor betaalt. Ze kunnen ook gesubsidieerd of gratis (vrijwilligerswerk) worden aangeboden.

Impact van activiteiten

Bij het bepalen van de impact van een activiteit is het wederom belangrijk om concreet te zijn en goed na te denken of deze impact een direct gevolg is van de activiteit (attributie).

Bekijk de impact door de ogen van je doelgroep. Welke positieve bijdrage heeft een specifieke activiteit die niet zou zijn ontstaan als jouw activiteit niet had plaatsgevonden?

Outputs

De outputs zijn de meetbare eenheden die door de activiteiten worden voortgebracht.

Denk aan:

• Aantal klanten
• Aantal deelnemers aan workshops
• Aantal verkochte producten
• Aantal geplante bomen
• Opgeruimd aantal kilo’s plastic

Een output is tastbaar en concreet. Ze zijn zo concreet dat je er mee kunt rekenen.

Effecten van output

Wat zijn de concrete en meetbare effecten die jullie doelgroep ervaart aan de hand van jullie activiteiten?

Deze directe effecten werken uiteindelijk door in de impact van je activiteit. De effecten kunnen zowel positief als negatief zijn.

Meetplan

Aan de hand van het veranderplan bepaal je wat je gaat meten. In het meetplan onderzoek je hoe je gaat meten.

• Welke meetinstrumenten zet je in?
• Welke meetmomenten plan je?
• Hoe analyseer je de meetmomenten?
• Welke conclusies trek je?

Meetinstrumenten

Om impact te kunnen meten zijn er middelen nodig om de effecten te meten die de activiteit heeft op de doelgroep. Dit zijn de meetinstrumenten. Er zijn verschillende meetinstrumenten in te zetten. Vragenlijsten en interviews zijn veel gebruikt.

Er zijn meetinstrumenten die door derden zijn ontwikkeld en als dit niet toepasselijk is kun je een eigen meetinstrument ontwikkelen. Een door derden ontwikkelt meetinstrument, en zeker een waarvan de betrouwbaarheid en validiteit is onderzocht, heeft de voorkeur. De praktijk leert echter dat deze lang niet altijd beschikbaar zijn.

Meetmomenten

Wanneer bepaald is welke meetinstrumenten ingezet gaan worden kunnen er meetmomenten worden bepaald. Ga je werken met een voor-onderzoek (meetmoment 1) en na-onderzoek (meetmoment 2). Geef je de voorkeur aan één enkel meetmoment of kies je voor vier meetmomenten per jaar. Welke en hoeveel meetmomenten je kiest hangt van de aard en mogelijkheden van je sociale onderneming en je doelgroep af.

Wanneer je het aantal meetmomenten hebt bepaald heb je daarmee een onderzoek vormgegeven.

Meetmomenten analyseren

Nadat je onderzoek (bestaande uit één of meerdere meetmomenten) is uitgevoerd heb je dat terug gekregen van je doelgroep. De volgende stap is om dit onderzoek te analyseren. Bij kwantitatieve meetinstrumenten zoals vragenlijsten met schaalvragen is het mogelijk om een (gemiddeld) cijfer te bepalen. Bij kwalitatieve meetinstrumenten zoals een interview kan een sentimentanalyse worden gedaan. Bij een sentimentanalyse onderzoek je bijvoorbeeld welke woorden veel zijn gebruikt en je trekt aan de hand daarvan conclusies.

Conclusies trekken

Wanneer een onderzoek is geanalyseerd is het tijd om conclusies te trekken.

Wat ging er goed gedurende de onderzoeksperiode? Wat kan worden verbeterd? De centrale vraag hierbij is: hoe kunnen we onze impact vergroten op basis van onze onderzoeken en wat andere impact data ons hebben laten zien.

Het antwoord op bovenstaande vraag verwerk je in je impact strategie en zo begint er een nieuwe cyclus in het avontuur dat impact management heet.

Communiceren

Impact management dient twee hoofddoelen binnen een sociale organisatie:

1. Je kunt beslissingen maken op basis van echte cijfers en bevindingen.
2. Je kunt financiers en andere stakeholders inzicht geven in jullie meetbare impact.

Aan het eerste doel wordt gewerkt aan de hand van de conclusies op de onderzoek analyse en andere impact data die is verzameld in het impact management proces.

Het tweede doel kan worden verwezenlijkt door je impact data en conclusies te delen met relevante stakeholders. Het delen van deze gegevens kan op verschillende manieren. Een paar voorbeelden zijn:

• De impact cijfers en conclusies verwerken in jullie jaarverslag.
• Impact management software gebruiken om je impact dashboard in real time te delen met stakeholders en andere geïnteresseerden.